Zatory płatnicze są obecnie jednym z podstawowych problemów polskiej gospodarki. Częstą praktyką stosowaną w przedsiębiorstwach w związku z zatorami płatniczymi i mającą na celu rozliczenie rozrachunków oraz uniknięcie ryzyka konieczności odpisania wierzytelności nieściągalnych jest zawieranie porozumień mających na celu zmianę sposobu lub terminów rozliczeń. Powyższe nie jest jednak czynnością neutralną podatkowo tak z perspektywy podatku od towarów i usług, jak również podatku dochodowego.
Zmiana sposobu rozliczeń – aspekt cywilnoprawny
Umowna zmiana świadczenia dłużnika na świadczenie innego rodzaju celem spełnienia zobowiązania jest instytucją prawa cywilnego znaną jako świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum). Stosownie do treści art. 453 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny („k.c.”), datio in solutum polega na tym, iż dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, a pierwotne zobowiązanie wygasa.
Datio in solutum w podatku dochodowym od osób prawnych
Na gruncie CIT, datio in solutum wywołuje skutek w postaci powstania po stronie podatnika będącego dłużnikiem dodatkowego przychodu podatkowego. W myśl art. 14a ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych w przypadku gdy podatnik przez wykonanie świadczenia niepieniężnego reguluje w całości lub w części zobowiązanie, jego przychodem jest wysokość zobowiązania uregulowanego w następstwie takiego świadczenia.
Datio in solutum w podatku od towarów i usług
Datio in solutum nie pozostaje także neutralne podatkowo z perspektywy podatku od towarów i usług. Świadczenie dłużnika, które pierwotnie miało charakter pieniężny, staje się bowiem świadczeniem niepieniężnym, które ze swej istotny stanowić będzie albo dostawę towarów albo świadczenie usług będące - w świetle art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług – czynnościami opodatkowanymi VAT.
Co do zasady obowiązek podatkowy po stronie podatnika będącego dłużnikiem powstanie w momencie realizacji świadczenia, do którego zobowiązał się w ramach datio in solutum. Z kolei sama faktura VAT winna być wystawiona przez dłużnika najpóźniej do 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonał on spełnienia świadczenia tego świadczenia. Wskazać bowiem należy, iż faktura dłużnika nie powinna mieć charakteru faktury zaliczkowej - organy podatkowe i sądy administracyjne coraz częściej wskazują, iż zaliczki mają wyłącznie charakter pieniężny, wobec czego nie mogą one wystąpić w przypadku transakcji barterowych, którą de facto jest datio in solutum.
